Klima je srednje stanje atmosfere, odnosno,
opis srednjih vrednosti vremena u najmanje 30 godina. Vreme, nasuprot klimi,
predstavlja termin koji se odnosi na trenutno stanje atmosfere. Srednje
vrednosti vremena (temperatura, režim i tip padavina) su pokazatelj promene
klime.
U širem smislu, klima je stanje klimatskog
sistema koji je pod uticajem sunčevog zračenja, atmosfere, hidrosfere,
litosfere i biosfere. Poseban naglasak se stavlja na: sunčevo zračenje kao
primarni izvor energije; čovekov uticaj kao člana biosfere i promenjen sastav
atmosfere. U klimatskom sistemu uvek postoje događaji koji pojačavaju ili
poništavaju jedni druge, te tako sistem ostvaruje stanje ravnoteže. Sama klima
je promenljiva u vremenu i prostoru, te tako imamo zonaciju na različite
klimatske pojase.
Termin klimatske promene predstavlja
odstupanja od srednjih vrednosti klimatskog sistema. Promene mogu biti
uzrokovane prirodnim događajima ili ljudskom aktivnošću. U poslednjih nekoliko
desetina godina, zabeležene su najdrastičnije promene klime za tako kratak
vremenski period. Znamo da se na planeti dešavaju ledena i doba otopljavanja,
ali takve promene se dešavaju u periodima od nekoliko hiljada godina. Iako
drastične, ovakve promene klime su bile postepene i omogućile su živom svetu prilagođavanje
na ove uslove staništa.
Ako na trenutak obratimo pažnju na neživi
deo biosfere, klimatskim promenama je najviše ugrožena atmosfera. Zbog
nekontrolisanog sagorevanja fosilnih goriva dolazi do naglih promena njenog
hemijskog sastava.
Atmosfera je veoma važna za živi svet na
Zemlji. Pored toga što nas štiti od utraviolentnih i ostalih oblika kosmičkog
zračenja, igra glavnu ulogu u regulisanju temperature. Takođe, bez atmosfere
mnogi procesi kruženja elemenata ne bi bili mogući.
Zamislite kakve promene bi se desile
ukoliko bi se poremetio jedan ovako važan štit naše planete?
Gasovi sa efektom staklene bašte
Kratkotalasno Sunčevo zračenje jednim delom
prodire kroz atmosferu, deo se reflektuje, prelomi ili rasprši od čestice
atmosfere, a jedan deo biva apsorbovan. Prema tome, samo mali deo energije
Sunca (bilo kao direktno, bilo kao difuzno zračenje) dospeva do površine naše
planete. Kada Sunčevi zraci dospeju do površine Zemlje dešava se pretvaranje
svetlosne u toplotnu energiju. Toplotna energija se onda prenosi na dublje
slojeve zemljišta i više slojeve atmosfere. Pošto je atmosfera na Zemlji
relativno gusta, ta toplota se ponovo „vraća“ to jest, reflektuje u vidu
kontraizračivanja. Ovo je u stvari „efekat staklene bašte“. Ovaj efekat je prirodan
fenomen i bez njega život na Zemlji ne bi bio moguć jer se procenjuje da bi
temperatura bila za 30 °C niža.
Atmosferu čini oko 78% azota, oko 21%
kiseonika i 1% raznih drugih gasova. Molekuli gasova koji imaju sposobnost da
reflektuju jedan deo toplote nastale Sunčevim zračenjem nazivamo gasovi sa
efektom staklene bašte. Oni čine manje od 1% atmosfere i svako povećanje, ma
koliko ono bilo malo, ima vidljive posledice. Kada se Sunčevo zračenje odbije
od površine Zemlje, gasovi sa efektom staklene bašte prvo apsorbuju jedan deo
dugotalasnog infracrvenog zračenja, a drugi deo emituju ponovo ka površini
Zemlje. Ovaj apsorbonavi deo se direktno pretvara u toplotnu energiju koju
zadržava sam molekul, a emitovani deo zagreva atmosferu, odnosno, površinu
Zemlje. Veća koncentracija molekula gasova sa efektom staklene bašte, znači
više zadržane toplote u atmosferi odnosno, povećanje prosečne godišnje
temperature vazduha.
Prema Međuvladinoj panel-diskusiji o
promeni klime (Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC) izdvojeni su
molekuli gasova koji imaju najveći doprinos formiranju efekta staklene bašte:
ugljen-dioksid sa 55%, metan sa 15%,
azotsuboksidi sa 5%, hlorofluorougljovodonik, perfluorougljenik sa 25% i
sumporheksafluorid.
Molekuli različitih gasova daju različit
doprinos efektu staklene bašte. Kako bismo ih lakše uporedili, naučnici su
razvili koncept globalnog potencijala zagrevanja. GWP (Global Warming
Potential) upoređuje toplotu apsorbovanu od strane jedinične mase određenog
gasa i jedinične mase ugljen-dioksida. Kada za određeni gas izračunamo GWP
dobijamo uvid u to koja količina ugljen-dioksida bi imala isti efekat staklene
bašte kao određeni gas. Na taj način saznajemo koliki je potencijal pojedinog
gasa da pojača efekat staklene bašte u odnosu na jedan molekul ugljen-dioksida.
Na osnovu GWP za period od 100 godina
potencijal pojedinih gasova je sledeći: ugljen-dioksid (GWP = 1), metan (GWP =
21), azotoksid (GWP = 256), gasovi iz grupe fluoro-ugljovodonika (GWP =
140-11700) i perfluoro-ugljenika (GWP = 6500-9200). Ovo praktično govori o tome
da: metan apsorbuje 21 puta više toplote po molekulu od ugljen-dioksida;
azotsuboksid 310 puta više toplote po molekulu; gasovi iz grupe HFC od 140 do
11.700 puta više i sumporheksafluorid 23.900 puta više u odnosu na molekul
ugljen-dioksida.
Negativna posledica pojačanog efekta
staklene bašte jeste povišenje globalne temperature atmosfere, globalno
zagrevanje.
Iako molekul ugljen-dioksida akumulira
manje toplote nego metan ili azotovi oksidi, njega ima neuporedivo više. Pored
toga, procenjuje se da se u atmosferi zadržava više od hiljadu godina. Azotovi
oksidi ostaju u atmosferi nešto više od sto godina a metan oko deset godina.
Ciklus kruženja ugljenika u prirodi je
dugotrajan proces. Ako kao polaznu tačku uzmemo ugljen-dioksid, ugljenik koji
se nalazi u atmosferi, sledeći korak je fotosinteza. Fotosinteza je proces
uvođenja neorganskog ugljenika u organske molekule, a vrše ga bijlke i
različiti mikroorganizmi. Organski ugljenik organizmi koriste kao izvor energije
ali i kao gradivne komponente koje predstavljaju početak mreže ishrane u skoro
svim ekosistemima. Ugljen-dioksid se u atmosferu može vratiti disanjem, odnosno
razgradnjom organske materije. Deo koji ostane u organskom obliku kao gradivna
komponenta ili biomasa, može završiti pod zemljom čime se isključuje iz ciklusa
kruženja na duži vremenski period. Upravo tako su milionima godina nastajala
fosilna gorivna. Ogromne drvenaste biljke bile su zakopane i fosilizacijom
nastao je ugalj pre oko 360 miliona godina. Nafta je nastala taloženjem
uginulih mikroorganizama u toplim morima. Smatra se da je taloženje počelo pre
400 miliona godina. Ovako deponovan ugljenik nije imao uticaja na klimu više
stotina miliona godina. Kada su ljudi počeli sagorevanje fosilnih goriva u
atmosferu se za jako kratko vreme, u geološkom smislu (nekoliko stotina
godina), oslobodila orgomna količina ugljenika. Poremetivši ciklus kruženja
ugljenika i emitovanjem ostalih gasova sa efektom staklene bašte, čovek se
umešao u složen sistem regulacije klime i drastično ubrzao klimatske promene.
Godišnja stopa povećanja atmosferskog
ugljen-dioksida u poslednjih 60 godina je oko 100 puta brža. (Climate Change:
Atmospheric Carbon Dioxide)
Količina ugljen-dioksida u atmosferi
izražava se bezdimenzionalnom jedinicom ppm koja znači milioniti deo neke
celine. U slučaju ugljen-dioksida predstavlja milioniti deo atmosfere. Na
početku industrijske revolucije, sredinom 18. veka, prosečna globalna količina
ugljen-dioksida bila je oko 280 ppm. Opservatorija Mauna Loa od 1958. godine
počinje kontinuirana merenja i iste godine, samo oko 250 godina nakon
intenzivnijeg sagorevanja fosilnih goriva beleži koncentraciju ugljen-dioksida
od čak 315 ppm. 2013. godine koncentracija ugljen-dioksida po prvi put u istoriji
iznosi 400 ppm a samo dve godine kasnije, 2015. prelazi rekordnu koncentraciju.
2021. godine koncentracija ugljen-dioksida iznosi 414,7 ppm. Trenutna
koncentracija iznosi 414 ppm, a do kraja ovog veka predviđa se povećanje
koncentracije na 900 ppm ukoliko se nastavi sagorevanje fosilnih goriva istim
tempom. (Increase in atmospheric methane set another record during 2021.)
Slika 1 - Srednja godišnja stopa rasta emisije ugljen-dioksida izražena u ppm-u u periodu od 1960. do 2022. Preuzeta sa: https://www.noaa.gov/news-release/increase-in-atmospheric-methane-set-another-record-during-2021
Današnja koncentracija ugljen-dioksida
odgovara koncentraciji od pre 3,6 miliona godina, periodu srednjeg Pliocena. U
ovom periodu veliki delovi Arktika bili su pokriveni četinarskim šumama.
(Ice-Free Arctic in Pliocene, Last Time CO2 Levels above 400 PPM - Scientific
American) Pored promena Arktičkog ekosistema, prosečna godišnja temperatura
bila je 2-3 °C viša nego tokom
predindustrijskog doba, a nivo mora je bio 15-25 m viši nego danas. (Climate
Change: Atmospheric Carbon Dioxide ) Kako današnji Arktik izgleda znatno
drugačije sa sličnom koncentracijom gasova sa efektom staklene bašte, možemo
očekivati drastične promene. Prosečne godišnja temperatura u odnosu na period
od 1850-1900. porasla je za 1,2 °C a prosečan nivo mora za 20 cm. (Porast nivoa
mora - Klima101)
Nastavak lančane reakcije
Prosečna globalna temperatura se u odnosu na preindustrijski nivo povećala za 1,1 - 1,2 °C. Ovo povećanje ne znači da se svi devoli planete podjednako zagrevaju, već da je prosečna temperatura vazuha na celom svetu veća. Sa druge strane, u poslednjih 45 godina primećeno je da se vazduh iznad kopna dva puta brže zagreva od vazduha iznad mora. Ne postoji “bezbedno” mesto na planeti gde možemo pobeći od klimatskih promena. Od kako je počelo vršenje merenja, poslednjih pet godina su najtoplije, a sam evropski kontinent se najbrže zagreva u poređenju sa ostalim kontinentima. (Temperature | Copernicus)
Slika 2 - Prikaz prosečne globalne
temperature kopna od 1850. godine do 2019. Godine. Preuzeta sa:
https://climate.copernicus.eu/climate-indicators/temperature
Slika 3 - Prikaz prosečne globalne
temperature Evrope od 1850. godine do 2019. Godine. Preuzeta sa:
https://climate.copernicus.eu/climate-indicators/temperature
Topljenje leda
Globalno zagrevanje ima negativan uticaj na ledeni pokrivač, odnosno izaziva topljenja leda na polovima. Arktik se najbrže zagreva u poređenju sa ostalim delovima planete. U odnosu na preindustrijski nivo, prosečna temperatura na Arktiku porasla je za 3 °C.
Slika 4 - Prikaz prosečne globalne temperature Arktika od 1850. godine do 2019. Godine. Preuzeta sa https://climate.copernicus.eu/climate-indicators/temperature
Smanjenje ledene površine potvrđeno je satelitskim praćenjem. Od marta 1979. je zabeležen gubitak od 1,74 miliona kvadratnih kilometara. Ovo je ekvivalentno veličini Aljaske. (Arctic Sea Ice News and Analysis | Sea ice data updated daily with one-day lag) Glečeri su važni za očuvanje prosečne temperature jer toliko velika bela površina odbija Sunčeve zrake i time se smanjuje zagrevanje atmosfere. Led na polovima pokriva 10% kopna i sadrži 77% zaliha slatke vode. Pored toga što je ljudskom stanovnistvu ugrožen najveći rezervoar pijaće vode, druge životinje se bore sa različitim problemima.
Smanjenje ledene površine najteže pogađa životnje na vrhu piramide ishrane. Na severu su to polarni medvedi, koji imaju sve manju površinu za lov foka, riba ili drugih životinja i najčešće umiru od gladi. Naučnici primećuju značajne promene ponašanja. Medvedi postaju socijalniji, u potrazi za hranom ulaze u gradove, dolazi do sve češćeg susreta sa čovekom u kojima, uglavnom, stradaju. Slične promene ponašanja uočavaju se i na jugu, kod pingvina, ali kako leda na Antarktiku ima više nego na Arktiku, teške posledice biće primećene za koju godinu ili deceniju.
Topljenje lednika izaziva promenu prosečnog saliniteta tog dela mora jer dolazi do mešanja slatke i slane vode. Promene saliniteta menjaju gustinu vode zbog čega dolazi do usporavanja Golfske struje. Sami okeani jesu ogroman rezervoar toplote koja se prenosi okeanskim strujama ka polovima i pored toga imaju sposobnost da upiju skoro jednu trećinu emisije ugljen-dioksida poreklom od ljudskih aktivnosti. Golfska struja kreće od istočnih obala Sjedinjenih Američkih Država, preko severa Atlantskog okeana do severozapadnih obala Evrope i predstavlja deo mnogo veće okeanske struje uz pomoć koje se toplija, lakša, odnosno površinska voda iz Meksičkog zaliva prenosi ka severnom Atlantiku, gde se hladi, postaje slanija i teža. Spuštajući se na dno okeana severno od Islanda putuje ka tropima kao hladna a, toplija i lakša voda se povlači iz oblasti Kariba. Mešanje svetskih okeana je izuzetno važno jer omogućava protok toplote i hranjivih materija. Hladna mrlja koja se nalazi na jugoistoku Grenlanda je posledica slabijeg mešanja svetskog mora. Ova pojava ukazuje na slabljenje severnog kraka Golfske struje, koja je nastala je zbog smanjenja saliniteta usled topljenja lednika, što za posledicu ima smanjenu gustinu vode. Usled ovakve promene, površinske vode na severnoj hemisferi teže tonu i time se umanjuje efekat Golfske struje. Ovakve promene praktično znače smanjen ili zaustavljen prenos tople okeanske vode ka severu. Mogle bi da izazovu povećanje prosečne okeanske temperature uz atlantske obale Sjedinjenim Američkih Država, uragane i da pogoršaju globalno zagrevanje.
Topljenje leda izaziva otapanje permafrosta – stalno zaleđene podloge, što dovodi do oslobađanje metana iz ledenih džepova. Time se direktno povećava koncentracija gasova sa efektom staklene bašte i ubrzavaju klimatske promene.
Porast nivoa svetskog mora je jedna od najočiglednijih posledica topljenja leda. Porast se dešava i zbog same prirode molekula vode koji se na većoj temperaturi širi. Merenja pokazuju da se u poslednjih 30 godina nivo mora u proseku povećao za 30 do 40 mm. Povećanja na lokalnim nivoima su još izraženija a najugroženije su ostvrske zemlje u kojima se događa takozvana, klimatska kriza. Pored smanjena površine za život dolazi i do poskupljenja hrane, vode i robe generalno. Sve ovo samo pogošava već tešku situaciju i smanjuje verovatnoću napredovanja država ali i obrazovanja pojedinaca što za posledicu ima povećanje globalne stope siromaštva, zaraze veneričnim bolestima i prostitucije. Ovo su samo neki od preduslova za migracije stanovnika ostrvskih ili obalskih zemalja koja će se preliti i na kontinentalne zemlje.
Promene hidrološkog ciklusa i režima
padavina
Usled povećanja svetske prosečne
temperature, dolazi do promene hidroloških ciklusa. Odnosno, ukupna količina
padavina ostaje nepromenjena ali se menja režim padavina. Sve ovo spada pod
klimatske ekstreme i objašnjava pojavu sve češćih poplava ali i suša.
Bujične poplave najveću štetu nanose
gradovima. U urbanim ekosistemima površina koja bi mogla da upije svu tu
enormnu količinu padavina je jako smanjena zbog asfaltiranja, betoniranja i
njima sličnim procesima. Pored toga, kanalizacioni sistemi često nisu dovoljno
efikasni i ne održavaju se redovno pa ne mogu odjednom da prime tolike količine
vode. Dakle, poremećen režim padavina usled klimatskih promena i neadekvatna
infrastruktura usled neulaganja u procese adaptacija na klimatske katastrofe,
mogu dovesti do ogromnih poplava kakve su zadesile Obrenovac 2014. Ovakvi
događaji postaju sve češći sa porastom globalne temperature.
Procenjuje se da će se učestalost
toplotnih talasa i suša u Srbiji drastično povećati. Učestaliji šumski požari
primećuju se kako u svetu, tako i u Srbiji jer je produzen period suše, a
vegetacija je tada podložnija požarima. Svaki požar dovodi do emitovanja gasova
sa efektom staklene bašte, smanjenja biodiverziteta, uništavanja infrastrukture
i smanjenja vitalnosti naših šuma. Samo povećanje učestalosti toplotnih talasa
u Srbiji uticaće i na količinu dostupne vode, cenu hrane, cenu stanova i
praktično svaki aspekt našeg života.
Uticaj na biodiverzitet
Kako se povećava temperatura, pomeraju se i
granice određenih ekosistema.
Uočava se pomeranje različitih vektora
bolesti i parazita, pa se tako predviđa širenje areala malaričnog komarca na
sever, odnosno na prostor Evrope i Balkana.
Kod biljaka dolazi do poremećaja fenofaza,
ciklusa cvetanja, plodonošenja i uopšte razvoja biljke. Usled povećane
koncentracije ugljen-dioksida, neke biljke cvetaju ranije. Ako su njihovi
oprašivači aktivni u periodu preranog cvetanja, doći će do oprašivanja i
formiranja ploda. Nažalost, u većini slučajeva dolazi do izgladnjivanja
oprašivača i smanjenog prinosa, ukoliko posmatramo samo poljoprivredne kulture.
Promene fenofaza pogađaju i pčele. Ne samo
medonosne, već i divlje vrste. One najčešće stradaju jer nemaju dovoljnu
količinu hrane usled prevremenog cvetanja. Ovde su najugroženije
specijalizovane vrste koje se hrane određenim tipom nektara. Pčele su od
izuzetne važnosti za očuvanje biodiverziteta kopnenih ekosistema i klimatske
promene su samo jedan od faktora koji ugrožavaju njihov opstanak.
Uočavaju se i brojni problemi u vezi sa
pomeranjem vrsta sa područja gde su temperature previsoke na povoljnije. Svaka
vrsta ima ograničen povoljan prostor za migraciju. Ako žive na nekoj određenoj
nadmorskoj visini, nemaju mnogo izbora i mala je verovatnoća da će naći novo
povoljno stanište. Isti je slučaj kod biljaka koje se razvijaju na određenoj
geološkoj podlozi i migracija zavisi od dostupnosti te podloge u samoj okolini.
Ako posmatramo biljne zajednice kao
celine, porast temperature za oko 2 °C
pomerio bi granice šuma na sever za oko 300 km. U slučaju Balkanskog
poluostrva, bukove šume kao glavni pejzažni momenat naše vegetacije su
najugroženije. Nestanak vrste koja je prisutna u ovolikom broju i biomasi doveo
bi do nepovratnih promena ekosistema, životne zajednice, zemljišta, vodnog
režima samog područja i ubrzao uništavanje života onakvog kakav poznajemo.
Okeani i mora
S druge strane okeani i mora, iako nisu
toliko produktivni ekosistemi, zauzimaju ogromne površine na Zemlji tako da
imaju veliki potencijal za usvajanje ugljen-dioksida iz atmosfere. Promena
temperature vode menja količinu rastvorenih gasova koji se u njoj mogu naći.
Zakišeljavanje okeana je pojava koja se
odnosi na promenu pH okeana usled rastvaranja ugljen-dioksida. Kao rezultat
rastvaranja ugljen-dioksida u vodi nastaje ugljena kiselina. pH površinskih
voda je od početka preindustrijske revolucije pao sa 8,21 na 8,10. Imajući u
vidu da je pH skala logaritamska, promena od 0,1 znači povećanje kiselosti za
oko 30%. Povećana kiselost otežava morskim organizmima izvlačenje kalcijuma iz
vode i ugradnju u svoje ljušture. Time se vrši dodatni pritisak na
biodiverzitet mora i okeana jer su njihovi skeleti sve slabiji i podložniji
pucanju.
Slika 5 - Zdrava ljuštura morsog puža iz
reda Pteropoda. Fotografija preuzeta sa:
https://www.climate.gov/news-features/featured-images/ocean-acidity-dissolving-tiny-snails%E2%80%99-protective-shell
Slika 6 - Krhka ljuštura morsog puža iz reda Pteropoda zbog otežane kalcifikacije usled sniženog pH morke vode. Fotografija preuzeta sa:https://www.climate.gov/news-features/featured-images/ocean-acidity-dissolving-tiny-snails%E2%80%99-protective-shell
Minimalna promena temperature okeana
dovodi do nestanka čuvenih koralnih grebena, koji se odlikuju velikim
diverzitetom faune kako beskičmenjaka tako i riba. Izbeljivanje korala nastaje
usled odumiranja algi ili njihovog napuštanja korala zbog promene temperature
koja izaziva promenu hemijskog satava okeana. Raznobojne alge koje vrše
fotosintezu i korali žive u simbiozi, alga dobija sklonište a koral hranu.
Koral dobija belu boju kada ga alge napuste, postaje sve lomljiviji,
fotosinteza se ne dešava pa se manje ugljen-dioksida usvaja, odnosno više
ostaje u atmosferi. Prema predikcijama naučnika, Veliki koralni greben u
Australiji će do 2050. godine izgubiti 95% živih korala.
Šta je neprirodno u klimatskim promenama?
Klima se kroz geološku istoriju Zemlje
menjala. Jedino neprirodno u klimatskim promenama je ljudski kapacitet da ih
ubrza sagorevanjem fosilnih goriva i ispuštanjem ogromne količine
ugljen-dioksida u atmosferu. Biosfera nema vremena da se prilagodi ovolikoj
koncentraciji ugljen-dioksida. Sve katastrofe ili poteškoće sa kojima se
suočavaju sva živa bića jesu direktan dokaz kolapsa jednog jako složenog
sistema - planete.
Međuvladini panel o klimatskim promenama (Intergovernmental Panel on Climate Change
IPCC), je okupljanje grupe naučnika i stručnjaka za klimatske promene. Najveći
stručnjaci potvrdili su da je brzina promene klime uzrokovana ljudskim
delatnostima.
O tome koliko naglo utičemo na biosferu
govori podatak da se 800 tona ugljen-dioksida ispusti u atmosferu svake
sekunde! (Klima | WWF)
Regulative
“Samit o planeti Zemlji” je naziv
Konferencije UN održanoj 1992. godine, u Rio de Žaneiru. Na ovoj konferenciji
usvojena je čuvena Rio deklaracija o
životnoj sredini i održivom razvoju. Prema Konvenciji, što pre treba smanjiti
emisiju gasova sa efektom staklene bašte, kako bi se sprečilo ljudsko mešanje u
klimatski sistem. Vremenska granica ove promene mora biti u okviru koji
omogućava ekosistemima da se prirodno prilagode nastalim promenama i
istovremeno omogući dalji održivi razvoj. Ne postoje pravna obavezujuća
ograničenja, ceo doprinos zasniva se na volji pojedinca, odnosno država
potpisnica. Republika Srbija je ovu Konvenciju ratifikovala 2001. godine.
Kjoto protokol usvojen je 11. decembra
1997. godine u Kjotu (Japan) i stupio je na snagu 16. februara 2005. godine.
Zadati cilj Kjoto protokola je da emisija gasova staklene bašte zemalja
potpisnica iznosi najmanje 55% globalne emisije. Do sada su sporazum iz Kjota
potpisale ukupno 192 zemlje, ali su se neke iz njega u međuvremenu povukle ili
ga nisu ratifikovale. Kjoto protokol predstavlja nastavak Okvirne konvencije
Ujedinjenih nacija o klimatskim promenama, sa istim ciljem. Strategija je u
ovom slučaju drugačija i zasniva se na tri tržišna mehanizma:
-međunarodno trgovanje emisijama (trgovati
kvotama emisije gasova staklene bašte)
- zajedničko sprovođenje
-mehanizam čistog razvoja
Mehanizmi zajedničkog sprovođenja i čistog
razvoja su zasnovani na projektima jer im je fokus da smanjenje emisije
generišu kroz pojekte. Razlika je u fokuskoj grupi. Mehanizam zajedničkog
spovođenja je dizajniran da smanji emisiju kod zemalja u razvoju, zemlje koje
nisu u Aneksu I, dok je mehanizam čistog razvoja dizajniran za podsticanje
“proizvodnje smanjenja” emisije gasova staklene bašte kod razvijenih zemalja iz
Aneksa I. Srbija je potpisala Kjoto protokol 2007. godine, i ne nalazi se na
listi zemalja svrstanih u Aneks I. Shodno tome, Srbija ima obavezu da sprovodi
Mehanizam zajedničkog spovođenja. U tom smislu imao izrađenu Strategiju za
uključivanje Repulike Srbije u Mehanizam čistog razvoja od 2010. godine.
Pariski sporazum o klimatskim promenama
(Accord de Paris) je potpisan 2015. godine u Parizu na 21. zasedanju
Konferencije stranaka (COP 21) Okvirne konvencije Ujedinjenih nacija o promeni
klime. Glavni ciljevi ovog sporazuma su da se spreči globalno zagrevanje, odnosno da povišenje prosečne globalne
temperature ostane ispod 2 °C, uz istovremeno osiguravanje snabdevanja hranom,
kao i jačanje kapaciteta država potpisnica da se bore sa nadolazećim
posledicama klimatskih promena, ulaganje u razvoj novih zelenih tehnologija i
pomoć manje razvijenim potpisncima da ostvare zadate ciljeve. Takođe, navodi se
da je krajnji cilj da se do kraja ovog veka u potpunosti anulira emisija gasova
sa efektom staklene bašte.
Republika Srbija je kao potpisnica u
obavezi da na svake četiri godine dostavi Izveštaj o promeni klime i na svake
dve godine dostavi izmene izveštaja. Srbija je do sada dostavila prvi i drugi
Izveštaj prema Okvirnoj konvenciji o promeni klime i prvi dvogodišnji ažurirani
izveštaj. Pored izveštaja Republika Srbija je 2015. godine dostavila cilj
smanjenja emisija gasova sa efektom staklene bašte za 9,8% za 2030. godinu u
odnosu na 1990. godinu. Započet je projekat „Strategija klimatskih promena sa
akcionim planom“ i donešen Zakon o klimatskim promenama.
EU Zeleni dogovor - Evropska unija, prateći
i uvažavajući smernice Pariskog sporazuma i Kjoto protokola, donosi i zadaje
još ambicioznije planove i ciljeve. Iste godine kada je i održana konferencija
u Parizu, zemlje EU (tada 17 članica) donose još ambicioznije planove. Naime,
EU donosi program 20-20-20. Evropska unija pred svoje članice postavlja ciljeve
da do 2020. godine smanje emisiju gasova staklene bašte u odnosu na 1990.
godinu za 20%, povećaju udeo obnovljivih izvora energije na 20% i da podignu
energetsku efikasnost za 20%. Prema izveštaju Evropske ekonomske zone (European
Economic Area – EEA) iz 2021. godine ovi ciljevi su ostvareni. Bruto emisija
gasova staklene bašte smanjena za čak 31%. Međutim čini se da je to postignuto
“uz veliku pomoć” COVID 19 pandemije. Naime, smanjenje emisije gasova staklene
bašte tokom pandemije (2019-2020. godina) iznosila je čak 10%. Na primer
2018-2019. godina (pred pandemiju) smanjenje emisije iznosilo 4%. Evropska
unija 2019. godine odlučuje da nastavi sa daljim akcijama, i 2020. godine
odobrava Evropski zeleni dogovor sa ciljem da do 2030. smanji neto emisiju
gasova sa efektom staklene bašte za 55%. Pored toga, cilj EU je da Evropa do
2050. godine postane prvi klimatski neutralni kontinenet.
Autorka: Jovana Jović
Izvori:
https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide
https://www.noaa.gov/news-release/increase-in-atmospheric-methane-set-another-record-during-2021
https://www.scientificamerican.com/article/ice-free-arctic-in-pliocene-last-time-co2-levels-above-400ppm/
https://klima101.rs/porast-nivoa-mora/
https://climate.copernicus.eu/climate-indicators/temperature
https://nsidc.org/arcticseaicenews/
https://www.climate.gov/news-features/featured-images/ocean-acidity-dissolving-tiny-snails%E2%80%99-protective-shell
https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide
https://www.wwfadria.org/sr/sta_radimo/klimatske_promene/
https://karavanzaklimu.rs/digital/sr/globalne-posledice-povecanje-temperature-i-acidifikacija-mora
https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide
https://www.noaa.gov/news-release/increase-in-atmospheric-methane-set-another-record-during-2021