Klimatske promene

Klima je srednje stanje atmosfere, odnosno, opis srednjih vrednosti vremena u najmanje 30 godina. Vreme, nasuprot klimi, predstavlja termin koji se odnosi na trenutno stanje atmosfere. Srednje vrednosti vremena (temperatura, režim i tip padavina) su pokazatelj promene klime.

U širem smislu, klima je stanje klimatskog sistema koji je pod uticajem sunčevog zračenja, atmosfere, hidrosfere, litosfere i biosfere. Poseban naglasak se stavlja na: sunčevo zračenje kao primarni izvor energije; čovekov uticaj kao člana biosfere i promenjen sastav atmosfere. U klimatskom sistemu uvek postoje događaji koji pojačavaju ili poništavaju jedni druge, te tako sistem ostvaruje stanje ravnoteže. Sama klima je promenljiva u vremenu i prostoru, te tako imamo zonaciju na različite klimatske pojase.

Termin klimatske promene predstavlja odstupanja od srednjih vrednosti klimatskog sistema. Promene mogu biti uzrokovane prirodnim događajima ili ljudskom aktivnošću. U poslednjih nekoliko desetina godina, zabeležene su najdrastičnije promene klime za tako kratak vremenski period. Znamo da se na planeti dešavaju ledena i doba otopljavanja, ali takve promene se dešavaju u periodima od nekoliko hiljada godina. Iako drastične, ovakve promene klime su bile postepene i omogućile su živom svetu prilagođavanje na ove uslove staništa.

Ako na trenutak obratimo pažnju na neživi deo biosfere, klimatskim promenama je najviše ugrožena atmosfera. Zbog nekontrolisanog sagorevanja fosilnih goriva dolazi do naglih promena njenog hemijskog sastava.

Atmosfera je veoma važna za živi svet na Zemlji. Pored toga što nas štiti od utraviolentnih i ostalih oblika kosmičkog zračenja, igra glavnu ulogu u regulisanju temperature. Takođe, bez atmosfere mnogi procesi kruženja elemenata ne bi bili mogući. 

Zamislite kakve promene bi se desile ukoliko bi se poremetio jedan ovako važan štit naše planete?

Gasovi sa efektom staklene bašte

Kratkotalasno Sunčevo zračenje jednim delom prodire kroz atmosferu, deo se reflektuje, prelomi ili rasprši od čestice atmosfere, a jedan deo biva apsorbovan. Prema tome, samo mali deo energije Sunca (bilo kao direktno, bilo kao difuzno zračenje) dospeva do površine naše planete. Kada Sunčevi zraci dospeju do površine Zemlje dešava se pretvaranje svetlosne u toplotnu energiju. Toplotna energija se onda prenosi na dublje slojeve zemljišta i više slojeve atmosfere. Pošto je atmosfera na Zemlji relativno gusta, ta toplota se ponovo „vraća“ to jest, reflektuje u vidu kontraizračivanja. Ovo je u stvari „efekat staklene bašte“. Ovaj efekat je prirodan fenomen i bez njega život na Zemlji ne bi bio moguć jer se procenjuje da bi temperatura bila za 30 °C niža.

Atmosferu čini oko 78% azota, oko 21% kiseonika i 1% raznih drugih gasova. Molekuli gasova koji imaju sposobnost da reflektuju jedan deo toplote nastale Sunčevim zračenjem nazivamo gasovi sa efektom staklene bašte. Oni čine manje od 1% atmosfere i svako povećanje, ma koliko ono bilo malo, ima vidljive posledice. Kada se Sunčevo zračenje odbije od površine Zemlje, gasovi sa efektom staklene bašte prvo apsorbuju jedan deo dugotalasnog infracrvenog zračenja, a drugi deo emituju ponovo ka površini Zemlje. Ovaj apsorbonavi deo se direktno pretvara u toplotnu energiju koju zadržava sam molekul, a emitovani deo zagreva atmosferu, odnosno, površinu Zemlje. Veća koncentracija molekula gasova sa efektom staklene bašte, znači više zadržane toplote u atmosferi odnosno, povećanje prosečne godišnje temperature vazduha.

Prema Međuvladinoj panel-diskusiji o promeni klime (Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC) izdvojeni su molekuli gasova koji imaju najveći doprinos formiranju efekta staklene bašte:

ugljen-dioksid sa 55%, metan sa 15%, azotsuboksidi sa 5%, hlorofluorougljovodonik, perfluorougljenik sa 25% i sumporheksafluorid.

Molekuli različitih gasova daju različit doprinos efektu staklene bašte. Kako bismo ih lakše uporedili, naučnici su razvili koncept globalnog potencijala zagrevanja. GWP (Global Warming Potential) upoređuje toplotu apsorbovanu od strane jedinične mase određenog gasa i jedinične mase ugljen-dioksida. Kada za određeni gas izračunamo GWP dobijamo uvid u to koja količina ugljen-dioksida bi imala isti efekat staklene bašte kao određeni gas. Na taj način saznajemo koliki je potencijal pojedinog gasa da pojača efekat staklene bašte u odnosu na jedan molekul ugljen-dioksida.

Na osnovu GWP za period od 100 godina potencijal pojedinih gasova je sledeći: ugljen-dioksid (GWP = 1), metan (GWP = 21), azotoksid (GWP = 256), gasovi iz grupe fluoro-ugljovodonika (GWP = 140-11700) i perfluoro-ugljenika (GWP = 6500-9200). Ovo praktično govori o tome da: metan apsorbuje 21 puta više toplote po molekulu od ugljen-dioksida; azotsuboksid 310 puta više toplote po molekulu; gasovi iz grupe HFC od 140 do 11.700 puta više i sumporheksafluorid 23.900 puta više u odnosu na molekul ugljen-dioksida.

Negativna posledica pojačanog efekta staklene bašte jeste povišenje globalne temperature atmosfere, globalno zagrevanje.

Iako molekul ugljen-dioksida akumulira manje toplote nego metan ili azotovi oksidi, njega ima neuporedivo više. Pored toga, procenjuje se da se u atmosferi zadržava više od hiljadu godina. Azotovi oksidi ostaju u atmosferi nešto više od sto godina a metan oko deset godina.

Ciklus kruženja ugljenika u prirodi je dugotrajan proces. Ako kao polaznu tačku uzmemo ugljen-dioksid, ugljenik koji se nalazi u atmosferi, sledeći korak je fotosinteza. Fotosinteza je proces uvođenja neorganskog ugljenika u organske molekule, a vrše ga bijlke i različiti mikroorganizmi. Organski ugljenik organizmi koriste kao izvor energije ali i kao gradivne komponente koje predstavljaju početak mreže ishrane u skoro svim ekosistemima. Ugljen-dioksid se u atmosferu može vratiti disanjem, odnosno razgradnjom organske materije. Deo koji ostane u organskom obliku kao gradivna komponenta ili biomasa, može završiti pod zemljom čime se isključuje iz ciklusa kruženja na duži vremenski period. Upravo tako su milionima godina nastajala fosilna gorivna. Ogromne drvenaste biljke bile su zakopane i fosilizacijom nastao je ugalj pre oko 360 miliona godina. Nafta je nastala taloženjem uginulih mikroorganizama u toplim morima. Smatra se da je taloženje počelo pre 400 miliona godina. Ovako deponovan ugljenik nije imao uticaja na klimu više stotina miliona godina. Kada su ljudi počeli sagorevanje fosilnih goriva u atmosferu se za jako kratko vreme, u geološkom smislu (nekoliko stotina godina), oslobodila orgomna količina ugljenika. Poremetivši ciklus kruženja ugljenika i emitovanjem ostalih gasova sa efektom staklene bašte, čovek se umešao u složen sistem regulacije klime i drastično ubrzao klimatske promene.

Godišnja stopa povećanja atmosferskog ugljen-dioksida u poslednjih 60 godina je oko 100 puta brža. (Climate Change: Atmospheric Carbon Dioxide)

Količina ugljen-dioksida u atmosferi izražava se bezdimenzionalnom jedinicom ppm koja znači milioniti deo neke celine. U slučaju ugljen-dioksida predstavlja milioniti deo atmosfere. Na početku industrijske revolucije, sredinom 18. veka, prosečna globalna količina ugljen-dioksida bila je oko 280 ppm. Opservatorija Mauna Loa od 1958. godine počinje kontinuirana merenja i iste godine, samo oko 250 godina nakon intenzivnijeg sagorevanja fosilnih goriva beleži koncentraciju ugljen-dioksida od čak 315 ppm. 2013. godine koncentracija ugljen-dioksida po prvi put u istoriji iznosi 400 ppm a samo dve godine kasnije, 2015. prelazi rekordnu koncentraciju. 2021. godine koncentracija ugljen-dioksida iznosi 414,7 ppm. Trenutna koncentracija iznosi 414 ppm, a do kraja ovog veka predviđa se povećanje koncentracije na 900 ppm ukoliko se nastavi sagorevanje fosilnih goriva istim tempom. (Increase in atmospheric methane set another record during 2021.)

Slika 1 - Srednja godišnja stopa rasta emisije ugljen-dioksida izražena u ppm-u u periodu od 1960. do 2022. Preuzeta sa: https://www.noaa.gov/news-release/increase-in-atmospheric-methane-set-another-record-during-2021

Današnja koncentracija ugljen-dioksida odgovara koncentraciji od pre 3,6 miliona godina, periodu srednjeg Pliocena. U ovom periodu veliki delovi Arktika bili su pokriveni četinarskim šumama. (Ice-Free Arctic in Pliocene, Last Time CO2 Levels above 400 PPM - Scientific American) Pored promena Arktičkog ekosistema, prosečna godišnja temperatura bila je  2-3 °C viša nego tokom predindustrijskog doba, a nivo mora je bio 15-25 m viši nego danas. (Climate Change: Atmospheric Carbon Dioxide ) Kako današnji Arktik izgleda znatno drugačije sa sličnom koncentracijom gasova sa efektom staklene bašte, možemo očekivati drastične promene. Prosečne godišnja temperatura u odnosu na period od 1850-1900. porasla je za 1,2 °C a prosečan nivo mora za 20 cm. (Porast nivoa mora - Klima101)

Nastavak lančane reakcije

Prosečna globalna temperatura se u odnosu na preindustrijski nivo povećala za 1,1 - 1,2 °C. Ovo povećanje ne znači da se svi devoli planete podjednako zagrevaju, već da je prosečna temperatura vazuha na celom svetu veća. Sa druge strane, u poslednjih 45 godina primećeno je da se vazduh iznad kopna dva puta brže zagreva od vazduha iznad mora. Ne postoji “bezbedno” mesto na planeti gde možemo pobeći od klimatskih promena. Od kako je počelo vršenje merenja, poslednjih pet godina su najtoplije, a sam evropski kontinent se najbrže zagreva u poređenju sa ostalim kontinentima. (Temperature | Copernicus)

Slika 2 - Prikaz prosečne globalne temperature kopna od 1850. godine do 2019. Godine. Preuzeta sa: https://climate.copernicus.eu/climate-indicators/temperature 

 

Slika 3 - Prikaz prosečne globalne temperature Evrope od 1850. godine do 2019. Godine. Preuzeta sa: https://climate.copernicus.eu/climate-indicators/temperature

 

Topljenje leda

Globalno zagrevanje ima negativan uticaj na ledeni pokrivač, odnosno izaziva topljenja leda na polovima. Arktik se najbrže zagreva u poređenju sa ostalim delovima planete. U odnosu na preindustrijski nivo, prosečna temperatura na Arktiku porasla je za 3 °C.

Slika 4 - Prikaz prosečne globalne temperature Arktika od 1850. godine do 2019. Godine. Preuzeta sa https://climate.copernicus.eu/climate-indicators/temperature 

 

Smanjenje ledene površine potvrđeno je satelitskim praćenjem. Od marta 1979. je zabeležen gubitak od 1,74 miliona kvadratnih kilometara. Ovo je ekvivalentno veličini Aljaske. (Arctic Sea Ice News and Analysis | Sea ice data updated daily with one-day lag) Glečeri su važni za očuvanje prosečne temperature jer toliko velika bela površina odbija Sunčeve zrake i time se smanjuje zagrevanje atmosfere. Led na polovima pokriva 10% kopna i sadrži 77% zaliha slatke vode. Pored toga što je ljudskom stanovnistvu ugrožen najveći rezervoar pijaće vode, druge životinje se bore sa različitim problemima.

Smanjenje ledene površine najteže pogađa životnje na vrhu piramide ishrane. Na severu su to polarni medvedi, koji imaju sve manju površinu za lov foka, riba ili drugih životinja i najčešće umiru od gladi. Naučnici primećuju značajne promene ponašanja. Medvedi postaju socijalniji, u potrazi za hranom ulaze u gradove, dolazi do sve češćeg susreta sa čovekom u kojima, uglavnom, stradaju. Slične promene ponašanja uočavaju se i na jugu, kod pingvina, ali kako leda na Antarktiku ima više nego na Arktiku, teške posledice biće primećene za koju godinu ili deceniju.

Topljenje lednika izaziva promenu prosečnog saliniteta tog dela mora jer dolazi do mešanja slatke i slane vode. Promene saliniteta menjaju gustinu vode zbog čega dolazi do usporavanja Golfske struje. Sami okeani jesu ogroman rezervoar toplote koja se prenosi okeanskim strujama ka polovima i pored toga imaju sposobnost da upiju skoro jednu trećinu emisije ugljen-dioksida poreklom od ljudskih aktivnosti. Golfska struja kreće od istočnih obala Sjedinjenih Američkih Država, preko severa Atlantskog okeana do severozapadnih obala Evrope i predstavlja deo mnogo veće okeanske struje uz pomoć koje se toplija, lakša, odnosno površinska voda iz Meksičkog zaliva prenosi ka severnom Atlantiku, gde se hladi, postaje slanija i teža. Spuštajući se na dno okeana severno od Islanda putuje ka tropima kao hladna a, toplija i lakša voda se povlači iz oblasti Kariba. Mešanje svetskih okeana je izuzetno važno jer omogućava protok toplote i hranjivih materija. Hladna mrlja koja se nalazi na jugoistoku Grenlanda je posledica slabijeg mešanja svetskog mora. Ova pojava ukazuje na slabljenje severnog kraka Golfske struje, koja je nastala je zbog smanjenja saliniteta usled topljenja lednika, što za posledicu ima smanjenu gustinu vode. Usled ovakve promene, površinske vode na severnoj hemisferi teže tonu i time se umanjuje efekat Golfske struje. Ovakve promene praktično znače smanjen ili zaustavljen prenos tople okeanske vode ka severu. Mogle bi da izazovu povećanje prosečne okeanske temperature uz atlantske obale Sjedinjenim Američkih Država, uragane i da pogoršaju globalno zagrevanje.

Topljenje leda izaziva otapanje permafrosta – stalno zaleđene podloge, što dovodi do oslobađanje metana iz ledenih džepova. Time se direktno povećava koncentracija gasova sa efektom staklene bašte i ubrzavaju klimatske promene.

Porast nivoa svetskog mora je jedna od najočiglednijih posledica topljenja leda. Porast se dešava i zbog same prirode molekula vode koji se na većoj temperaturi širi. Merenja pokazuju da se u poslednjih 30 godina nivo mora u proseku povećao za 30 do 40 mm. Povećanja na lokalnim nivoima su još izraženija a najugroženije su ostvrske zemlje u kojima se događa takozvana, klimatska kriza. Pored smanjena površine za život dolazi i do poskupljenja hrane, vode i robe generalno. Sve ovo samo pogošava već tešku situaciju i smanjuje verovatnoću napredovanja država ali i obrazovanja pojedinaca što za posledicu ima povećanje globalne stope siromaštva, zaraze veneričnim bolestima i prostitucije. Ovo su samo neki od preduslova za migracije stanovnika ostrvskih ili obalskih zemalja koja će se preliti i na kontinentalne zemlje.

Promene hidrološkog ciklusa i režima padavina

Usled povećanja svetske prosečne temperature, dolazi do promene hidroloških ciklusa. Odnosno, ukupna količina padavina ostaje nepromenjena ali se menja režim padavina. Sve ovo spada pod klimatske ekstreme i objašnjava pojavu sve češćih poplava ali i suša.

Bujične poplave najveću štetu nanose gradovima. U urbanim ekosistemima površina koja bi mogla da upije svu tu enormnu količinu padavina je jako smanjena zbog asfaltiranja, betoniranja i njima sličnim procesima. Pored toga, kanalizacioni sistemi često nisu dovoljno efikasni i ne održavaju se redovno pa ne mogu odjednom da prime tolike količine vode. Dakle, poremećen režim padavina usled klimatskih promena i neadekvatna infrastruktura usled neulaganja u procese adaptacija na klimatske katastrofe, mogu dovesti do ogromnih poplava kakve su zadesile Obrenovac 2014. Ovakvi događaji postaju sve češći sa porastom globalne temperature.

Procenjuje se da će se učestalost toplotnih talasa i suša u Srbiji drastično povećati. Učestaliji šumski požari primećuju se kako u svetu, tako i u Srbiji jer je produzen period suše, a vegetacija je tada podložnija požarima. Svaki požar dovodi do emitovanja gasova sa efektom staklene bašte, smanjenja biodiverziteta, uništavanja infrastrukture i smanjenja vitalnosti naših šuma. Samo povećanje učestalosti toplotnih talasa u Srbiji uticaće i na količinu dostupne vode, cenu hrane, cenu stanova i praktično svaki aspekt našeg života. 

Uticaj na biodiverzitet

Kako se povećava temperatura, pomeraju se i granice određenih ekosistema.

Uočava se pomeranje različitih vektora bolesti i parazita, pa se tako predviđa širenje areala malaričnog komarca na sever, odnosno na prostor Evrope i Balkana.

Kod biljaka dolazi do poremećaja fenofaza, ciklusa cvetanja, plodonošenja i uopšte razvoja biljke. Usled povećane koncentracije ugljen-dioksida, neke biljke cvetaju ranije. Ako su njihovi oprašivači aktivni u periodu preranog cvetanja, doći će do oprašivanja i formiranja ploda. Nažalost, u većini slučajeva dolazi do izgladnjivanja oprašivača i smanjenog prinosa, ukoliko posmatramo samo poljoprivredne kulture.

Promene fenofaza pogađaju i pčele. Ne samo medonosne, već i divlje vrste. One najčešće stradaju jer nemaju dovoljnu količinu hrane usled prevremenog cvetanja. Ovde su najugroženije specijalizovane vrste koje se hrane određenim tipom nektara. Pčele su od izuzetne važnosti za očuvanje biodiverziteta kopnenih ekosistema i klimatske promene su samo jedan od faktora koji ugrožavaju njihov opstanak.

Uočavaju se i brojni problemi u vezi sa pomeranjem vrsta sa područja gde su temperature previsoke na povoljnije. Svaka vrsta ima ograničen povoljan prostor za migraciju. Ako žive na nekoj određenoj nadmorskoj visini, nemaju mnogo izbora i mala je verovatnoća da će naći novo povoljno stanište. Isti je slučaj kod biljaka koje se razvijaju na određenoj geološkoj podlozi i migracija zavisi od dostupnosti te podloge u samoj okolini.

Ako posmatramo biljne zajednice kao celine, porast temperature za oko 2 °C  pomerio bi granice šuma na sever za oko 300 km. U slučaju Balkanskog poluostrva, bukove šume kao glavni pejzažni momenat naše vegetacije su najugroženije. Nestanak vrste koja je prisutna u ovolikom broju i biomasi doveo bi do nepovratnih promena ekosistema, životne zajednice, zemljišta, vodnog režima samog područja i ubrzao uništavanje života onakvog kakav poznajemo.

Okeani i mora

S druge strane okeani i mora, iako nisu toliko produktivni ekosistemi, zauzimaju ogromne površine na Zemlji tako da imaju veliki potencijal za usvajanje ugljen-dioksida iz atmosfere. Promena temperature vode menja količinu rastvorenih gasova koji se u njoj mogu naći.

Zakišeljavanje okeana je pojava koja se odnosi na promenu pH okeana usled rastvaranja ugljen-dioksida. Kao rezultat rastvaranja ugljen-dioksida u vodi nastaje ugljena kiselina. pH površinskih voda je od početka preindustrijske revolucije pao sa 8,21 na 8,10. Imajući u vidu da je pH skala logaritamska, promena od 0,1 znači povećanje kiselosti za oko 30%. Povećana kiselost otežava morskim organizmima izvlačenje kalcijuma iz vode i ugradnju u svoje ljušture. Time se vrši dodatni pritisak na biodiverzitet mora i okeana jer su njihovi skeleti sve slabiji i podložniji pucanju.

Slika 5 - Zdrava ljuštura morsog puža iz reda Pteropoda. Fotografija preuzeta sa: https://www.climate.gov/news-features/featured-images/ocean-acidity-dissolving-tiny-snails%E2%80%99-protective-shell

Slika 6 - Krhka ljuštura morsog puža iz reda Pteropoda zbog otežane kalcifikacije usled sniženog pH morke vode. Fotografija preuzeta sa:https://www.climate.gov/news-features/featured-images/ocean-acidity-dissolving-tiny-snails%E2%80%99-protective-shell

Minimalna promena temperature okeana dovodi do nestanka čuvenih koralnih grebena, koji se odlikuju velikim diverzitetom faune kako beskičmenjaka tako i riba. Izbeljivanje korala nastaje usled odumiranja algi ili njihovog napuštanja korala zbog promene temperature koja izaziva promenu hemijskog satava okeana. Raznobojne alge koje vrše fotosintezu i korali žive u simbiozi, alga dobija sklonište a koral hranu. Koral dobija belu boju kada ga alge napuste, postaje sve lomljiviji, fotosinteza se ne dešava pa se manje ugljen-dioksida usvaja, odnosno više ostaje u atmosferi. Prema predikcijama naučnika, Veliki koralni greben u Australiji će do 2050. godine izgubiti 95% živih korala.

Šta je neprirodno u klimatskim promenama?

Klima se kroz geološku istoriju Zemlje menjala. Jedino neprirodno u klimatskim promenama je ljudski kapacitet da ih ubrza sagorevanjem fosilnih goriva i ispuštanjem ogromne količine ugljen-dioksida u atmosferu. Biosfera nema vremena da se prilagodi ovolikoj koncentraciji ugljen-dioksida. Sve katastrofe ili poteškoće sa kojima se suočavaju sva živa bića jesu direktan dokaz kolapsa jednog jako složenog sistema - planete.

Međuvladini panel o klimatskim promenama (Intergovernmental Panel on Climate Change IPCC), je okupljanje grupe naučnika i stručnjaka za klimatske promene. Najveći stručnjaci potvrdili su da je brzina promene klime uzrokovana ljudskim delatnostima.

Slika 7 - Eksponencijalno povećanje emisije ugljen-dioksida izraženo u ppm-u, u periodu od 61 godinu. Preuzeta sa: https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide

O tome koliko naglo utičemo na biosferu govori podatak da se 800 tona ugljen-dioksida ispusti u atmosferu svake sekunde! (Klima | WWF)

 

Regulative

“Samit o planeti Zemlji” je naziv Konferencije UN održanoj 1992. godine, u Rio de Žaneiru. Na ovoj konferenciji usvojena je čuvena  Rio deklaracija o životnoj sredini i održivom razvoju. Prema Konvenciji, što pre treba smanjiti emisiju gasova sa efektom staklene bašte, kako bi se sprečilo ljudsko mešanje u klimatski sistem. Vremenska granica ove promene mora biti u okviru koji omogućava ekosistemima da se prirodno prilagode nastalim promenama i istovremeno omogući dalji održivi razvoj. Ne postoje pravna obavezujuća ograničenja, ceo doprinos zasniva se na volji pojedinca, odnosno država potpisnica. Republika Srbija je ovu Konvenciju ratifikovala 2001. godine.

Kjoto protokol usvojen je 11. decembra 1997. godine u Kjotu (Japan) i stupio je na snagu 16. februara 2005. godine. Zadati cilj Kjoto protokola je da emisija gasova staklene bašte zemalja potpisnica iznosi najmanje 55% globalne emisije. Do sada su sporazum iz Kjota potpisale ukupno 192 zemlje, ali su se neke iz njega u međuvremenu povukle ili ga nisu ratifikovale. Kjoto protokol predstavlja nastavak Okvirne konvencije Ujedinjenih nacija o klimatskim promenama, sa istim ciljem. Strategija je u ovom slučaju drugačija i zasniva se na tri tržišna mehanizma:

-međunarodno trgovanje emisijama (trgovati kvotama emisije gasova staklene bašte)

- zajedničko sprovođenje

-mehanizam čistog razvoja

Mehanizmi zajedničkog sprovođenja i čistog razvoja su zasnovani na projektima jer im je fokus da smanjenje emisije generišu kroz pojekte. Razlika je u fokuskoj grupi. Mehanizam zajedničkog spovođenja je dizajniran da smanji emisiju kod zemalja u razvoju, zemlje koje nisu u Aneksu I, dok je mehanizam čistog razvoja dizajniran za podsticanje “proizvodnje smanjenja” emisije gasova staklene bašte kod razvijenih zemalja iz Aneksa I. Srbija je potpisala Kjoto protokol 2007. godine, i ne nalazi se na listi zemalja svrstanih u Aneks I. Shodno tome, Srbija ima obavezu da sprovodi Mehanizam zajedničkog spovođenja. U tom smislu imao izrađenu Strategiju za uključivanje Repulike Srbije u Mehanizam čistog razvoja od 2010. godine.

Pariski sporazum o klimatskim promenama (Accord de Paris) je potpisan 2015. godine u Parizu na 21. zasedanju Konferencije stranaka (COP 21) Okvirne konvencije Ujedinjenih nacija o promeni klime. Glavni ciljevi ovog sporazuma su da se spreči globalno zagrevanje,  odnosno da povišenje prosečne globalne temperature ostane ispod 2 °C, uz istovremeno osiguravanje snabdevanja hranom, kao i jačanje kapaciteta država potpisnica da se bore sa nadolazećim posledicama klimatskih promena, ulaganje u razvoj novih zelenih tehnologija i pomoć manje razvijenim potpisncima da ostvare zadate ciljeve. Takođe, navodi se da je krajnji cilj da se do kraja ovog veka u potpunosti anulira emisija gasova sa efektom staklene bašte.

Republika Srbija je kao potpisnica u obavezi da na svake četiri godine dostavi Izveštaj o promeni klime i na svake dve godine dostavi izmene izveštaja. Srbija je do sada dostavila prvi i drugi Izveštaj prema Okvirnoj konvenciji o promeni klime i prvi dvogodišnji ažurirani izveštaj. Pored izveštaja Republika Srbija je 2015. godine dostavila cilj smanjenja emisija gasova sa efektom staklene bašte za 9,8% za 2030. godinu u odnosu na 1990. godinu. Započet je projekat „Strategija klimatskih promena sa akcionim planom“ i donešen Zakon o klimatskim promenama.

EU Zeleni dogovor - Evropska unija, prateći i uvažavajući smernice Pariskog sporazuma i Kjoto protokola, donosi i zadaje još ambicioznije planove i ciljeve. Iste godine kada je i održana konferencija u Parizu, zemlje EU (tada 17 članica) donose još ambicioznije planove. Naime, EU donosi program 20-20-20. Evropska unija pred svoje članice postavlja ciljeve da do 2020. godine smanje emisiju gasova staklene bašte u odnosu na 1990. godinu za 20%, povećaju udeo obnovljivih izvora energije na 20% i da podignu energetsku efikasnost za 20%. Prema izveštaju Evropske ekonomske zone (European Economic Area – EEA) iz 2021. godine ovi ciljevi su ostvareni. Bruto emisija gasova staklene bašte smanjena za čak 31%. Međutim čini se da je to postignuto “uz veliku pomoć” COVID 19 pandemije. Naime, smanjenje emisije gasova staklene bašte tokom pandemije (2019-2020. godina) iznosila je čak 10%. Na primer 2018-2019. godina (pred pandemiju) smanjenje emisije iznosilo 4%. Evropska unija 2019. godine odlučuje da nastavi sa daljim akcijama, i 2020. godine odobrava Evropski zeleni dogovor sa ciljem da do 2030. smanji neto emisiju gasova sa efektom staklene bašte za 55%. Pored toga, cilj EU je da Evropa do 2050. godine postane prvi klimatski neutralni kontinenet.

 

 

Autorka: Jovana Jović

Izvori:

https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide

 

 

https://www.noaa.gov/news-release/increase-in-atmospheric-methane-set-another-record-during-2021

 

 

https://www.scientificamerican.com/article/ice-free-arctic-in-pliocene-last-time-co2-levels-above-400ppm/

 

 

https://klima101.rs/porast-nivoa-mora/

 

 

https://climate.copernicus.eu/climate-indicators/temperature

 

 

https://nsidc.org/arcticseaicenews/

 

 

https://www.climate.gov/news-features/featured-images/ocean-acidity-dissolving-tiny-snails%E2%80%99-protective-shell

 

 

https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide

 

 

https://www.wwfadria.org/sr/sta_radimo/klimatske_promene/

 

 

https://karavanzaklimu.rs/digital/sr/globalne-posledice-povecanje-temperature-i-acidifikacija-mora

 

 

https://www.climate.gov/news-features/understanding-climate/climate-change-atmospheric-carbon-dioxide

 

 

https://www.noaa.gov/news-release/increase-in-atmospheric-methane-set-another-record-during-2021